تحقیقات حقوق شهروندی
بررسی ضرورت و امکان توجه قضات به ملاحظات اخلاقی و جایگاه آن در صدور آرای قضائی از دیدگاه مکاتب حقوقی و نظام قضائی اسلام
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشجوی دکترای حقوق عمومی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
چکیده
تصمیم‌گیرى قضائى یکی از مهم‌ترین و بارزترین موقعیت‌هایی است که اثر تضارب آرای مکاتب مختلف حقوقی در آن به وضوح دیده می‌شود. قضات در این زمینه که آیا قوانین حتی‌الامکان باید «به‌صورت مکانیکی» اِعمال گردند یا خیر؟ اختلاف‌نظر دارند. در اینکه حجت‌های اخلاقی چه نقشی را باید در آرای قضائى ایفا کنند و به‌کارگیری ملاحظات اخلاقی چه معنایی دارد و از چه منابع اخلاقی می‌توان استفاده کرد؛ دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. بحث از رابطه حقوق و اخلاق و مداخله ملاحظات اخلاقی در صدور آرای قضائى یکی از مسائل کهن «فلسفه حقوق» و بحثی پرچالش و قدیمی است و طیف گسترده‌ای از نظریه‌ها را دربرمی‌گیرد که یک سر آن ناظر به گسست حقوق و اخلاق و طیف دیگر آن به هم‌پوشانی حداکثری حقوق و اخلاق منجر می‌شود که بر این اساس مکاتب فلسفی مختلفی پدید می‌آیند.
در مقاله پیش‌رو که پژوهشی توصیفی ـ تحلیلی و برمبنای روش اسنادی است تلاش شده تا دیدگاه‌های متفاوت در مکاتب مختلف حقوقی و در نظام قضائى اسلام، از نظر میزان مداخله ملاحظات اخلاقی در صدور آرای قضائى مورد بررسی قرارگرفته و نیز تبیین می‌شود که هر دیدگاه فکری تا چه میزان ورود هنجارهای اخلاقی در آرای قضات را مجاز می‌دانند.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- نهج‌البلاغه (1379). ترجمه محمد دشتی، انتشارات مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام).
- ابدالی، مهرداد (1393). فلسفه حقوق و نظریه‌های حقوقی. تهران: انتشارات مجد.
- ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین (1403ق). عوالی اللئالی الغریزیه فی الاحادیث الدینیه. قم: انتشارات سیدالشهدا (علیه‌السلام).
- اج. ال. ای. هارت (1380). «پوزیتیویسم و جدایی حقوق و اخلاق»، ترجمه سیدقاسم زمانی. نشریه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، خرداد و تیر، (165-166)، صص 74-85.
- اشتراوس، لئو (1375). حقوق طبیعی و تاریخ. ترجمه باقر پرهام. تهران: نشر آگاه.
- انصاری، باقر (1383). «موضوعیت یا طریقیت داشتن قوانین برای قاضی». نشریه نامه مفید، (46)، صص. 99-122.
- بابایی، ایرج (1386). «مبانی نظری رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق». مجله پژوهش حقوق و سیاست، (23)، صص. 13-60.
- توکلی، حمید و رهبرپور، محمدرضا (1396). «دادرسی عادلانه در آموزه‌های جزایی اسلام». نشریه معرفت، (233)، صص. 89-102.
- جاوید، محمدجواد و رستمی، مرتضی (1394). «ابعاد نظری و آثار عینی حقوق طبیعی در اسناد و آرای حقوق بشری». فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، 45(3)، صص. 449-470.
- جوادی آملی، عبدالله (1389). تفسیر تسنیم. قم: انتشارات اسراء.
- چینهنگو، آستین (1394). مبانی فلسفه حقوق. ترجمه هیبت‌الله نژندی منش. تهران: انتشارات خرسندی.
- حاجی ده‌آبادی، احمد و رجبی، محمد (1394). «تأملی بر مقررات توبه در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392». مجله حقوق اسلامی، سال دوازدهم، (46)، صص. 7-30.
- حرعاملی، محمد بن حسن (1416ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: انتشارات آل البیت.
- زمانی، سیدقاسم (1380). «پوزیتیویسم و جدایی حقوق و اخلاق». نشریه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، خرداد و تیر، (165-166) به نقل از: R.Positivism.EPIL.Vol7.p.385
- طالبی، محمدحسین (1380). «نظریه حقوق طبیعی در فلسفه حقوق». نشریه معرفت، مهر، (46)، صص. 76-82.
- غمامی، سیدمحمدمهدی و عزیزی، حسین (1395). «تحلیل انتقادی رویکردهای اثباتی به قانون بررسی موردی دیدگاه‌های هانس کلسن و هارت». نشریه مطالعات حقوق عمومی، بهار، 46(1)، صص. 139-160.
- فضائلی، مصطفی (1387). دادرسی عادلانه. تهران: انتشارات شهر دانش.
- قربان‌نیا، ناصر (1383). «قرائت‌های گوناگون از حقوق طبیعی». نشریه حقوق اسلامی، (1)، صص. 37-58.
- کاتوزیان، ناصر (1365). فلسفه حقوق. تهران: انتشارات بهنشر.
- کیوانفر، شهرام (1388). «اخلاقی بدون وظیفه اطاعت از قانون». فصلنامه حقوق، (13و 14).
- موراوتز، توماس (1391). فلسفه حقوق؛ مبانی و کارکردها. ترجمه بهروز جندقی. تهران: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- واقع نوریان، ایوب و محمدنسل، غلامرضا (1399). «واقع‌گرایی در تصمیم‌گیری کیفری». نشریه پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، پاییز و زمستان، (16)، صص. 113-134.
- R. Positivism.EPIL.Vol7.
- ALF Ross: On Law and Justice (Berkeley University of California Press, 1959).
- Iglesias Vila, Marisa (2001). Facing Judicial Discretion. Legal Knowledge and Right Answers Revisited (Boston: Kluwer Academic Publishers).
- Kelsen, Hans (2005). General Theory of law and State. New York: Routledge.
- Patterson, Dennis Michael (2010). A Companion to Philosophy of Law and Legal Theory. Chicago: Wiley-Blackwell.
)