حقوق بشر اسلامی در مقایسه با حقوق بشر غربی: جهان‌شمولی یا نسبی‌گرایی تحلیلی در راستای نقد «روشنفکری دینی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

2 استادیار دانشگاه علوم قضایی، تهران، ایران

چکیده

مقاله حاضر دربرگیرنده بررسی تطبیقی رویکرد اسلامی و رویکرد غربی به حقوق بشر بوده و جهت­گیری کلی این بررسی را متمرکز بر دو موضوع جهان‌شمولی یا نسبی­گرایی حقوق بشر می­نماید. سوال اساسی در این مقاله عبارت از آن است که مواضع حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر غربی در خصوص رهیافت­های جهان‌شمولی و نسبی­گرایی حقوق بشر چه تفاوت­هایی دارند. در مقام پاسخ به این سؤال می­توان اذعان داشت که رویکرد حقوق بشر غربی مدعی جهان‌شمولی این حقوق بوده و به فرامکانی و فرازمانی بودن آن­ها صرف نظر از تنوع فرهنگ­ها، قومیت­ها و مذاهب مختلف معتقد است و از این­رو حقوق بشر خودیافته را قابل تعمیم به دیگر نقاط جهان می­انگارد. رویکرد حقوق بشر اسلامی نیز با تاکید بر فطرت خداگونه انسان که وجه اشتراک همگی ابناء بشر است، به جهان‌شمولی حقوق بشر و فرازمانی و فرامکانی بودن آن­ها باور دارد؛ با این وجود رویه دولت­های اسلامی در مواجهه با رویکرد تحمیلی غرب در حوزه حقوق بشر، متمایل به نسبی­گرایی است تا از این طریق از اجرای حقوق پردازش­شده در جوامع غربی بگریزد. مقاله پیش­رو ضمن تأیید فرضیه به این نتیجه می­انجامد که تفاوت موجود میان رویکرد و رویه دولت­های اسلامی در خصوص موضوع از آن حیث که اولی جنبه غیرپدیدارشناسانه و دومی جنبه پدیدارشناسانه دارد، قابل توجیه است. مضافاً آن که موضع روشنفکری دینی را در خصوص موضوع به نقد می­نشیند. 

کلیدواژه‌ها

  1. الف: فارسی

    1. جاوید، محمد جواد (1386)، «حقوق بشر در عصر پسامدرن»، فصلنامه حقوق (مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران)، دوره 37، شماره 3
    2. جعفری، محمّد تقی (1388)، حقوق جهانی بشر، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری
    3. رحیمی نژاد، اسماعیل (1387)، کرامت انسانی در حقوق کیفری، تهران: نشر میزان
    4. صدر، محمد باقر (1349)، اقتصادنا، ترجمه اسپهبدی، تهران: موسسه انتشارات اسلامی، ج2
    5. عمید زنجانی، عباسعلی (1388)، مبانی حقوق بشر در اسلام و دنیای معاصر، تهران: انتشارات مجد
    6. قاری سید فاطمی، سید محمد (1388)، حقوق بشر در جهان معاصر، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش
    7. کاتوزیان، ناصر (1380)، فلسفه حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، ج2
    8. کدیور، محسن (1387)، حق­الناس (اسلام و حقوق بشر)، تهران: انتشارات کویر
    9. مطهری ، مرتضی (1381)، اسلام و نیازهای زمان، تهران: انتشارات صدرا، ج1
    10. مطهری، مرتضی (1384)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: انتشارات صدرا
    11. مطهری، مرتضی (1404هـ.. ق)، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: انتشارات حکمت
    12. مطهری، مرتضی (1381)، بیست­گفتار، تهران: انتشارات صدرا
    13. مطهری، مرتضی (1383)، پانزده­گفتار، تهران: انتشارات صدرا
    14. مطهری، مرتضی (1377)، جامعه و تاریخ، تهران: انتشارات صدرا
    15. مطهری، مرتضی (1382)، ده­گفتار، تهران: انتشارات صدرا
    16. مطهری، مرتضی (1379)، گفتارهای معنوی، تهران، انتشارات صدرا
    17. مطهری، مرتضی (1379)، مسئله شناخت، تهران: انتشارات صدرا
    18. مطهری، مرتضی (1359)، مشخصات اسلام: مکتب، جهان بینی، ایدئولوژی، اهواز: انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه اهواز
    19. منتظری، حسینعلی (1383)، رساله حقوق، تهران: انتشارات سرایی
    20. میرموسوی، سید علی و حقیقت، سید صادق (1388)، مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و دیگر مکاتب، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
    21. هاشمی، سید محمد (1384)، حقوق بشر و آزادی­های اساسی، تهران: انتشارات میزان

    ب: لاتین

    1. Arzt, Donna E. (1990), “The Application of International Human Rights Law in Islamic States”, Human Rights Quarterly, No. 12
    2. Bielefeldt, Heiner (1995), “Muslim Voices in the Human Rights Debate”, Human Rights Quarterly, Vol. 17
    3. Dellavalle, Sergio (2010), “Beyond Particularism: Remarks on Some Resent Approaches to the Idea of a Universal Political and Legal Order”, The European Journal of International Law, Vol. 21, No. 3
    4. Donnelly, Jack (May 2007), “The Relative Universality of Human Rights”, Human Rights Quarterly, Vol. 29, No. 2
    5. Kabasakal Arat, Zehra F. (2008), “Human Rights Ideology and Dimensions of Power: A Radical Approach to the State, Property and Discrimination”, Human Rights Quarterly, Vol. 30, No. 3
    6. Penn, Michael L. and Aditi Malik (2010), “The Protection and Development of the Human Spirit: An Expanded Focus for Human Rights Discourse”, Human Rights Quarterly, Vol. 32, No. 2
    7. Perry, Michael J. (1997), “Are Human Rights Universal? The Relativist Challenge and Related Matters”, Human Rights Quarterly, Vol. 19
    8. Shestack, Jerome J. (1998), “The Philosophic Foundations of Human Rights”, Human Rights Quarterly, Vol. 20