تحقیقات حقوق شهروندی
امکان‌سنجی تحقق مفهوم حاکمیت به عنوان شرط حقوق شهروندی؛ از مشروطه تا انقلاب اسلامی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
گروه معارف اسلامی و حقوق عمومی، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران
چکیده
حاکمیت یکی از بنیادین‌ترین مفاهیم حقوق عمومی و علوم سیاسی است که هر تغییری در این مفهوم کل حقوق عمومی و علوم سیاسی و روابط قدرت با مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شهروندی-و به تبع حقوق شهروندی- نیز بیان یک وضعیتی است که در آن به دلیل ارتباط فرد با حاکمیت، حقوق و تکالیفی برای فرد ایجاد می‌شود. فلذا تحقق حاکمیت -در یک وحدت مفهومی- لازمه‌ی تحقق حقوق شهروندی است. برای بحث از امکان حقوق شهروندی، پرسیده شد که «آیا حاکمیت در معنای مدرن آن-که به مثابه‌ی یک پدیدارحقوقی و تاریخی است- در ایران معاصر تحقق یافته است؟». آنچه محصول این تحقیق بود این است که مفهوم حاکمیت در ایران مدرن همواره مفهومی چند پاره بوده و هرگز نتوانسته به یک وحدت در توضیح خود برسد. این چندپارگی محصول تلاش نیروهای متضاد در اعصار مختلف و تأثیرگذاری آنها در شکل گیری این مفهوم در نظام حقوقی ایران بوده و هست . تحقیق حاضر با بررسی دکترین‌های حقوقی و اقوال جریان‌های متضاد با روش استنباطی و تفسیری و استدلالی به صورت اسنادی و رجوع به متن حقوقدانان و تقریر نظریاتشان، سعی در صورتبندی نظری پدیدار حاکمیت داشت برای نشان دادن این چند پارگی.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- آخوندزاده، میرزا فتحعلی (۱۳۵۱). مقالات. تهران: انتشارات آوا.
- آدمیت، فریدون (۱۳۴۹). ان‍دی‍ش‍ه‌ه‍ای میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: خوارزمی.
- جمعی از نویسندگان نهضت آزادی (۱۳۶۷). تفصیل و تحلیل ولایت مطلقه فقیه. تهران: بی‌نا.
- حکمی‌زاده، علی‌اکبر (۱۳۲۲). اسرار هزارساله. تهران: نشریه پرچم.
- خانی، محمد (۲۰۱۱). «نظارت مجتهدان بر قانون اساسی مشروطه: نمونه؛ آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی». نشریه پیام بهارستان، 3(10).
- خمینی، روح‌الله (بی‌تا). کشف اسرار. بی‌جا، بی‌نا.
- خمینی، روح‌الله (۱۳۶۶). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
- دانش‌کیا، محمدحسین (۱۳۸۸). «بررسی اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه». مطالعات انقلاب اسلامی، 16(5)، 179-210.
- دوگی، لئون (۱۳۹۳). دروس حقوق عمومی (ترجمه محمدرضا ویژه). تهران: نشر میزان.
- دولت‌آبادی، یحیی (۱۳۷۱). حیات یحیی. تهران: عطارد: فردوس.
- روسو، ژان ژاک (۱۳۴۱). قرارداد اجتماعی (ترجمه غلامحسین زیرک‌زاده). تهران: شرکت سهامی چهر.
- صورت مشروح مذاکرات مجلس (1364). بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی، جلد اول ـ جلسه اول تا سی و یکم، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
- فتحی، علی‌اشرف (۱۳۹۳). قانون به قرائت فقهای قم: http://mobahesat.ir/3152
- فروغی، محمدعلی (۱۳۹۶). حقوق اساسی یعنی آداب مشروطیت دول. استانبول: بی‌نا.
- مستشار‌الدوله، میرزا یوسف خان (بی‌تا). رساله یک کلمه. بی‌جا: بی‌نا.
- ناظم‌الاسلام کرمانی، میرزامحمد (۱۳۹۴). تاریخ بیداری ایرانیان. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- نائینی، محمدحسین (بی‌تا). تنبیة الامة و تنزیة الملة. بی‌جا: بی‌نا.
- نورائی، فرشته (۱۳۵۲). «اصول عقاید سیاسی میرزا ملکم خان ناظم الدوله». نگین تیر، (98)، صص. 23-27 و 52-56.
- نوری، فضل‌الله (۱۳۷۲). تذکرة الغافل و ارشاد الجاهل. نسخه خطی، بی‌جا: بی‌نا.
- هابز، توماس (۱۳۹۸). لویاتان (ترجمه حسین بشیریه). تهران: نشر نی.
- Adl, Manṣūr al-Salṭanah-yi (1327). Ḥuqūq-i asāsī, yā, uṣūl-i mashrūṭīyat. Tehran.
- Bodin, Jean and Franklin, Julian H. (1992). On sovereignty. Four chapters from the six books of the commonwealth. Cambridge: Cambridge University Press (Cambridge texts in the history of political thought).
- Curzon, L. B. and Richards, Paul (2007). The Longman dictionary of law. 7th ed. Harlow: Pearson Education Limited.
- Garner, Bryan A. and Black, Henry Campbell (2009). Black's law dictionary. 9th ed. St. Paul, MN: West.
- Ḫumainī, Rūḥallāh Mūsawī (2014). Ṣaḥīfa-i Imām. Maǧmūʻa-i āt̲ār: bayānāt, payāmhā, muṣāḥabahā, aḥkām, iǧāzāt-i šarʻī wa nāmahā. Čāp-i 6 (21).
- Javāhirī, Maryam (1380, 2001 or 2002). Naqsh-i ʻulamā dar anjumanhā va aḥzāb-i dawrān-i mashrūṭīyat. 1284-1299. Chāp-i 1. Tihrān: Markaz-i Asnād-i Inqilāb-i Islāmī (Intishārāt-i Markaz-i Asnād-i Inqilāb-i Islāmī, 27).
- Kātūziyān, Nāṣir (1387, 2008): Muqaddimah-iʿilmī-i ḥuqūq wa muṭālaʿah dar niẓām-i ḥuqūqī-i Irān. Čāp 56. Tihrān: Širkat-i Sahāmī-i Intišār.
- Khomeini, Ruhollah (1389 [2010 or 2011). Vilāyat-i faqīh. Ḥukūmat-i Islāmī. Chāp-i 21. Tihrān: Muʼassasah-i Tanẓīm va Nashr-i Ās̲ār-i Imām Khumaynī.
- Martin, E. A. and Law, Jonathan (2006). A dictionary of law. 6th ed. New York: Oxford University Press.
)